صعود متزلزل نفت

بازار نفت علاوه بر تمامی پارامترهایی که قیمت آن را به صورت بنیادین تعیین می کنند، بازاری دچار دستکاری آشکار و رسمی است. وجود کارتلی به نام اوپک، نمود بارز این دستکاری در قیمت نفت است. به همین دلیل شاید قواعد پیش بینی قیمت نفت مانند بازارهای دیگر نباشد.

در پی همین خصوصیت بازار نفت، بر خلاف انتظارات در سال گذشته وقتی قیمت نفت برنت ۱۲۰ دلار بود، به طور ناگهانی، قیمت طلای سیاه در سراشیبی سقوط قرار گرفت و به حدود ۴۰ دلار در هر بشکه نیز رسید. دلیل عمده این سقوط قیمتی نیز تلاش فعالانه عربستان و دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس برای افزایش عرضه نفت و ارائه تخفیف به مشتریانشان بود.

  

 در راس همه این عربستان بود که با این توجیه که بازار نفت در حال چرخش به سمت تولیدکنندگان جدید و غیرمتعارف نفت است، روی محموله های خود تخفیف داد و اوپک نیز با مقاومت در برابر کاهش تولید، قیمت نفت را با کاهش بیشتری روبرو کرد.

اینکه واقعا دعوای عربستان و دیگر کشورهای همسو با آن بر سر مشتری و بازار بوده است و یا به نوعی تحت فشار قرار دادن ایران و روسیه، مساله ای است که تاریخ قضاوت خواهد کرد. اما اگر این کار آنها هم مساله ای سیاسی باشد، اتفاق عجیبی نیست و قبلا نیز رخ داده است. اتحاد آمریکا با کشورهای دیگر بخصوص عربستان برای رسیدن به اهدافشان از طریق کاهش قیمت نفت، امری مسبوق به سابقه است.

اما دوباره بر خلاف روند کاهشی شدید قیمت نفت، قیمت طلای سیاه در هفته های گذشته دوباره افزایش یافته است. البته پیش بینی ها، پایان قیمت نفت در محدوده ۶۰ تا ۷۰ دلار در سال ۲۰۱۵ بوده است اما به نظر می رسد که زودتر از موعد قیمت نفت به این محدوده وارد شده است. اما دلیل این اتفاق چه بوده است؟

مهمترین عامل افزایش قیمت نفت، کاهش ذخایر استراتژیک آمریکا در هفته های اخیر، عقب نشینی تولیدکنندگان شیل از بازار نفت و کاهش عرضه آنها و نیز کاهش شاخص دلار آمریکا بوده است. علاوه بر این، عربستان نیز نظام تخفیف های خود را متوقف کرده و در چند مقطع، قیمت نفت خود را افزایش داده است.

دو مورد اول در جهت سیاست اعلامی عربستان بود که به نظر می رسد جنگ قیمتی عربستان و همپیمانش جواب داده است و نوعی تعادل جدید در عرضه و تقاضا در بازار ایجاد شده است. در ضمن آمارهای اقتصادی اخیر آمریکا کمی ناامیدکننده بوده اند و همین سبب کشیده شدن ترمز افزایش بی رویه شاخص دلار شد به طوریکه شاخص دلار از ۱۰۰٫۴ به ۹۴ عقب نشینی کرده است که همین نیروی افزایشی قیمت کالا از جمله طلا و نفت بوده است.

اما متوقف کردن نظام تخفیف ها در عربستان می تواند نه ناشی از موفقیت عربستان در سیاست جنگ قیمتی خود در بازار نفت که به دلیل کسری بودجه این کشور باشد. آمارها نشان می دهند که عربستان در حال استفاده شدید از منابع ذخیره ارزی خود است تا کاهش درآمدهای نفتی را بپوشاند. هزینه های جنگ یمن نیز عامل دیگری است که این روند را سرعت بخشیده است. بنا به آمار، عربستان تنها در ماه فوریه (قبل از آغاز درگیری نظامی در یمن)، ۲۰ میلیارد دلار از ذخایر خود را خرج کرده است که در ۱۵ سال گذشته بی سابقه بوده است. می توان تصور کرد که جاه طلبی های منطقه ای این کشور چه فشار مضاعفی بر بودجه این کشور وارد خواهد کرد. در این شرایط تمایل عربستان بیش از پیش به افزایش قیمت نفت خواهد بود تا کمی این هزینه ها را جبران کند و با توجه به موفقیت سیاست کاهش قیمت نفت، افزایش محدود آن چندان برای سیاست کلان عربستان مضر نخواهد بود.

اما هنوز نیروهای کاهشی وارد به قیمت نفت قوی هستند و بازار نفت را متاثر خواهند کرد. مهمترین مساله در افزایش عرضه هم، افزایش عرضه از طرف اعضای اوپک و هم غیراوپک است. همین الآن اوپک در حال فروش ۳۱ میلیون بشکه در روز است که حدود  ۱٫۵ میلیون بشکه از این میزان، مازاد بر نیاز بازار است که با توجه به عرضه شدید نفت در بازار توسط تولیدکنندگان غیراوپکی، کاهش آن نیز امکان پذیر نیست مگر به قیمت از دست دادن بازار به رقبا. بخش عمده این مازاد تولید را عربستان و عراق به عهده دارند و در عوض ایران کاهش فروش داشته است.

عراق در این میان مورد جالبی است. صادرات نفت عراق در ماه آوریل به ۳٫۱ میلیون بشکه در روز رسید که از سال ۱۹۹۰ تا کنون بی سابقه است و این در حالی است که درگیری ها پیرامون موضوع داعش به نظر می رسید تهدید کننده توسعه صنعت نفت این کشور باشد. اما در عمل خلاف این مساله رخ داده است و صنعت نفت عراق با قرارداشتن در مناطق شیعه نشین جنوب و کردنشین شمال به نوعی از این درگیری ها مصون مانده و علاوه بر این، در حال رسیدن به سطوح بی سابقه ای در دهه های اخیر است.

علاوه بر این، بدلیل کاهش قیمت نفت، فروش بیشتر نفت برای تامین کسری بودجه کشورهای وابسته به دلارهای نفتی بیشتر می شود. حالا کشورها برای جبران کاهش قیمت نفت، افزایش درآمد را در فروش بیشتر می بینند و به هر کسی که بتوانند نفت می فروشند. این کار تعادل را بیشتر به ضرر صادرکنندگان محدود نفت  مثل ایران بر هم می زند.

مساله رفع تحریم های ایران نیز چالش بعدی قیمت نفت در اثر افزایش عرضه است. ایران بعد از مدت ها تحریم و از دست دادن بازارهای نفت خود، مهمترین دغدغه اش بازگشت به بازار و کسب جایگاه قبلی خود است. واضح است که ایران نه می تواند و نه باید که عرضه نفت خود را به دلیل کاهش قیمت نفت، پایین نگه دارد. به این ترتیب می توان افت بیشتر قیمت نفت را بدلیل حضور نفت ایران در بازار پیش بینی کرد. البته این به سیاست های ایران برای جذب مشتریان قدیمی از دست رفته و مشتریان جدید بستگی دارد.

قیمت گذاری نفت در ایران به آزادی کشورهای دیکتاتوری عربی مانند عربستان و امارات و کویت نیست. هرگونه تصمیم گیری در مورد تخفیف نفت در ایران، پروسه ای دارد که ممکن است که در این شرایط که جنگی بر سر جذب مشتری ها در جریان است، دست و پای بازاریابی نفت ایران را از طریق جنگ قیمتی ببندد. قراردادهای جدید نفتی که قرار است در لندن رونمایی شود می تواند انعطاف بیشتری برای این صنعت و فروش نفت ایران فراهم کند.

مساله بعدی افزایش عرضه نفت، مربوط به تولیدکنندگان نفت شیل است که از ابتدا متهم اصلی کاهش قیمت نفت معرفی می شدند. هرگونه افزایش معنادار قیمت نفت، بازگشت آنها به بازار و افزایش تولید آنها را در پی خواهد داشت و همین سبب خواهد شد که عرضه نفت افزایش یافته و قیمت کاهش یابد.

با این تفاسیر به نظر می رسد که افزایش خزنده چند هفته گذشته قیمت نفت، پایدار نیست. قیمت نفت هنوز با تهدیدهای جدی کاهشی روبروست.